Giới thiệu
Giảm bạch cầu là một trong những tác dụng phụ phổ biến và nghiêm trọng của xạ trị, ảnh hưởng lớn đến khả năng miễn dịch và chất lượng sống của bệnh nhân ung thư. Trong bối cảnh này, glutathion – một tripeptide nội sinh có hoạt tính chống oxy hóa mạnh – đã thu hút sự chú ý như một liệu pháp hỗ trợ tiềm năng trong việc giảm thiểu độc tính trên tủy xương do xạ trị.
Glutathion là gì?
Glutathion (GSH) là một tripeptide gồm ba acid amin: glutamate, cysteine và glycine. GSH tồn tại chủ yếu ở dạng khử trong tế bào và đóng vai trò trung tâm trong:
- Chống oxy hóa và trung hòa gốc tự do
- Bảo vệ tế bào khỏi stress oxy hóa
- Giải độc (detoxification) tại gan và tế bào
- Duy trì chức năng miễn dịch
Cơ chế gây giảm bạch cầu của xạ trị
Xạ trị tiêu diệt tế bào ung thư thông qua việc tạo ra các gốc tự do và ion hóa DNA, tuy nhiên, nó cũng làm tổn thương các tế bào bình thường, đặc biệt là tế bào tủy xương – nơi sản xuất bạch cầu.
Cơ chế chính bao gồm:
- Tạo gốc tự do → gây tổn thương DNA tế bào tạo máu
- Viêm hệ thống và stress oxy hóa → làm giảm khả năng sinh tế bào bạch cầu mới
Vai trò của Glutathion trong bảo vệ tế bào tủy xương
Các nghiên cứu tiền lâm sàng và lâm sàng đã chỉ ra rằng glutathion có thể bảo vệ tế bào tủy xương khỏi độc tính của xạ trị qua nhiều cơ chế:
1. Chống lại stress oxy hóa
Glutathion trung hòa các gốc tự do sinh ra trong quá trình xạ trị, từ đó giảm tổn thương DNA trong tế bào gốc tạo máu.
2. Tăng cường sửa chữa DNA
GSH hỗ trợ cơ chế sửa chữa DNA nội bào, giúp tế bào sống sót và phục hồi chức năng tạo máu.
3. Điều hòa tín hiệu tế bào và miễn dịch
Glutathion tác động lên các con đường tín hiệu như NF-κB và Nrf2, làm giảm phản ứng viêm và duy trì chức năng miễn dịch.
Bằng chứng lâm sàng
- Một số nghiên cứu lâm sàng giai đoạn đầu cho thấy việc sử dụng glutathion (đường tiêm tĩnh mạch hoặc đường uống liều cao) giảm tỷ lệ giảm bạch cầu và sốt giảm bạch cầu ở bệnh nhân ung thư nhận xạ trị hoặc hóa trị.
- Trong nghiên cứu pha II (VD: De Maria et al., 2020), nhóm bệnh nhân sử dụng glutathion song song với xạ trị có số lượng bạch cầu cao hơn có ý nghĩa thống kê so với nhóm đối chứng.
Tuy nhiên, cần lưu ý rằng:
- Cần thêm nhiều thử nghiệm lâm sàng pha III để xác định liều tối ưu, thời điểm sử dụng và độ an toàn dài hạn.
- Tác dụng của glutathion có thể phụ thuộc vào loại ung thư và phác đồ xạ trị, nên việc cá nhân hóa là cần thiết.
Khuyến nghị dược lâm sàng
Dựa trên dữ liệu hiện tại, vai trò của glutathion có thể được cân nhắc trong:
- Hỗ trợ điều trị giảm bạch cầu do xạ trị trong các trường hợp nguy cơ cao
- Bệnh nhân có dự phòng giảm bạch cầu nhiều lần hoặc không dung nạp G-CSF
Kết luận
Glutathion là một chất chống oxy hóa nội sinh đầy hứa hẹn trong việc bảo vệ tủy xương khỏi tác động bất lợi của xạ trị, góp phần duy trì số lượng bạch cầu và cải thiện chất lượng sống bệnh nhân. Dù còn cần thêm nghiên cứu, nhưng từ góc độ dược lâm sàng, đây là một hướng tiếp cận đáng chú ý trong điều trị hỗ trợ ung thư.
